استفاده از رژیم کتوژنیک بدون داشتن کیسه صفرا

 

کیسه صفرا نقشی بسیار مهم در هضم چربی‌ها دارد. این کیسه با انبار کردن ماده‌ی صفرا اضافی و آزاد کردن آن در زمان مناسب باعث هضم بهتر می‌شود. ( صفرا یک مایع قلیایی سبز- قهوه‌ای است که به گوارش غذا کمک می‌کند. )

در بعضی از مواقع مثل وجود سنگ ممکن است نیاز باشد تا این کیسه از بدن خارج شود. حال سوالی که پیش‌ می‌آید این است که، با نبود کیسه صفرا می‌توان رژیم کتوژنیک را رعایت کرد؟

خبر خوب این است که، بله. امکانش وجود دارد. اما نیاز به انجام اقداماتی است.

مهم: اگر کیسه صفرا خود را خارج کرده‌اید و قصد دارید از رژیم کتوژنیک استفاده کنید، حتما قبل از شروع با یک متخصص مشورت کنید.

 

کیسه صفرا چیست؟

کیسه صفرا عضوی از سیستم صفراوی است که از کبد و مجاری خون رسانی آن، مجاری کبد، مجاری صفراوی ( داخل و بیرون کبد ) و کیسه صفرا تشکیل شده است. این سیستم را صفراوی می‌نامند، چون از اندام‌هایی تشکیل شده است که مسئول تولید و آزاد سازی ماده صفراوی در زمان مناسب هستند.

کیسه صفرا در زیر کبد و در قسمت راست و بالای شکم قرار دارد. این کیسه تقریبا اندازه یک گلابی است. کیسه صفرا در قسمت خارجی سیستم صفراوی ( خارج کبد ) واقع شده است و از طریق مجاری کیستیک، ماده صفرا را از کبد دریافت می‌کند.

 

عملکردهای کیسه صفرا

در ابتدا مهم است که بدانیم ماده صفرا چیست و چه کاری انجام می‌دهد. صفرا یک ترشح آبکی و منحصر به فرد است که توسط کبد تولید شده و عملکرد سالم بدن انسان نقش دارد. این ماده از ۹۵ درصد آب به علاوه ترکیبات نمک صفراوی محلول، فسفولیپید بیلی روبین، کلسترول، اسیدهای آمینه و غیره تشکل شده است. ماده صفرا معمولا هنگام غذا خوردن تولید می‌شود. به خصوص وقتی که غذای چربی مصرف می‌کنید. در مواقعی که روزه می‌گیرید، تولید این ماده کاهش می‌یابد.

 

دو نقش اصلی صفرا عبارتند از:
 

هضم و جذب چربی

ماده صفرا در امولسیون شدن چربی‌ها و آسان شدن هضم غذا نقشی حیاتی دارد. ماده صفرا این کار را با تجزیه قطرات چربی بزرگ و کوچکتر کردن آن‌ها انجام می‌دهد. با این کار آنزیم‌های گوارشی سطح بیش‌تری را می‌پوشانند و راحت‌تر چربی را هضم می‌کنند. متوسط جریان صفرا در بدن انسان حدودا ۶۰۰ میلی‌لیتر در روز است.

اگر ماده صفرا وجود نداشته باشد، هضم چربی‌ها برای بدن دشوار خواهد بود و مقدار زیادی از آن از طریق مدفوع دفع خواهد شد. نتیجه این اتفاق مدفوعی چرب است که رنگ سفید و یا خاکستری دارد. نبود ماده صفرا را استئاتوره می‌نامند. این وضعیت می‌تواند باعث کمبود اسیدهای چرب و ویتامین‌های محلول در چربی در بدن بشود. به علاوه، وجود حالت استئاتوره ممکن است مشکلاتی را برای روده بزرگ ایجاد کند. چون روده بزرگ و ساختار آن با فرآیند جذب چربی سازگار نیستند.

 

رهایی از شر مواد زائد

ماده صفرا میزان اضافی کلسترول بدن شما را با تبدیل کردن آن‌ها به نمک صفراوی از بین می‌برد و به بدن کمک می‌کند راحت‌تر تعادل داخلی خود را حفظ کند.

 

دو عملکرد اصلی کیسه صفرا عبارتند از:
 

ذخیره ماده صفرا

مقدار اضافی ماده صفرا تولید شده به کیسه صفرا فرستاده می‌شود تا ذخیره شده و در موقعیتی دیگر استفاده شود. در هنگام غذا خوردن، سلول‌های غدد درون ریز تحریک می‌شوند و هورمونی به نام کوله سیستوکینین آزاد می‌کنند. این هورمون تحریک عضله صاف کیسه صفرا را کنترل می‌کند. همچنین باعث شل شدن اسفنکتر ادی می‌شود و اجازه می‌دهد تا کیسه صفرا ماده صفرا اضافی را در روده کوچک آزاد کند.

 

متمرکز کردن ماده صفرا

هنگامی که در حال خوردن غذا نیستید ( مثلا خواب هستید ) اسفنکتر ادی منقبض می‌شود و از ورود جریان ماده صفرا به روده کوچک جلوگیری می‌کند. این انقباض باعث افزایش فشار در مجرای صفرا می‌شود و جریان ماده صفرا را به سمت کیسه صفرا برمی‌گرداند. هنگامی که سلول‌های اپیتلیال آب و الکترولیت‌ها را جذب می‌کنند، دوباره ماده صفرا متمرکز می‌شود.

 

کیسه صفرا و کبد: چگونه این دو با هم کار می‌کنند؟

همانطور که قبلا گفتیم، کیسه صفرا یک سیستم پشتیبانی از کبد است و کنترل ماده صفرا را در اختیار دارد. کبد ماده صفرا را تولید می‌کند. این ماده از طریق مجاری کبدی و کیستیک به کیسه صفرا منتقل می‌شود. هنگامی که غذا می‌خورید، هورمون کولی سیستوکینین باعث تحریک کیسه صفرا می‌شود. در نتیجه کیسه صفرا باز شده و ماده صفرا در روده کوچک آزاد می‌کند. هنگامی که در حال خوردن غذا نیستید، ماده صفرا در کیسه صفرا ذخیره شده و آماده می‌شود تا با تحریک بعدی دوباره آزاد شود.

 

 

مواقعی که لازم است کیسه صفرا برداشته شود:

کوله لیتاز (سنگ کیسه صفرا)

این حالت وقتی اتفاق می‌افتد که سنگ کیسه صفرا تشکیل شده باشد. این سنگ‌ها ممکن است به کوچکی یک دانه برنج یا به اندازه یک توپ گلف باشند. برخی از علائم سنگ کیسه صفرا شامل: درد شدید در طرف راست شکم، استفراغ و حالت تهوع 
 

کوله سیستیت (التهاب کیسه صفرا)

این حالت وقتی اتفاق می‌افتد که کیسه صفرا دچار التهاب باشد. همچنین به این حالت عفونت کیسه صفرا نیز می‌گویند. دلیل این اتفاق معمولا به خاطر وجود سنگ کیسه صفرا است. علائم شامل:درد در قسمت مرکزی و فوقانی شکم، تب و لرز، حالت تهوع و استفراغ، زردی پوست و شکم
 

پانکراتیت( التهاب پانکراس)

پانکراتیت التهاب پانکراس است که اغلب به خاطر وجود سنگ صفرا ایجاد می‌شود.

 

اگر کیسه صفرا برداشته شود چه اتفاقی می‌افتد؟

اگر کیسه صفرا به خاطر یکی از شرایط بالا برداشته شود، یعنی کبد یکی از عضوهای مهم سیستم صفراوی را از دست داده است. صفرای تولید شده توسط کبد اکنون جایی برای ذخیره شدن در بین وعده‌هایی غذایی ندارد. کبد با متوجه شدن این موضوع که دیگر کیسه صفرا وجود ندارد، به تولید ماده صفرا ادامه خواهد داد اما آن را در مقادیر کوچکتر به صورت مستقیم به سمت روده کوچک می‌فرستد. اما مشکل اینجاست که کبد نمی‌داند که چه موقعی باید مقدار بیش‌تری ماده صفرا آزاد کند و چه موقعی باید ماده کمتری آزاد کند.

مدتی طول خواهد کشید تا کبد به نبود کیسه صفرا عادت کند و بدون مشکل به کار خود ادامه دهد. در این مدت هر وقت کبد مقدار درستی ماده صفراوی به روده نفرستد، علائمی مثل نفخ، گاز روده و اسهال به وجود می‌آید.

به طور خلاصه: می‌توان بعد از مدتی بدون مشکل به رژیم غذایی خود برگردید، اما حداقل یک ماه و شاید بیش‌تر طول بکشد تا بدن به آرامی با تغییرات سازگار شود.

 

آیا می‌توانم بدون داشتن کیسه صفرا رژیم کتوژنیک را رعایت کنم؟

همانطور که گفتیم، در نبود کیسه صفرا، ماده صفراوی جایی برای ذخیره شدن ندارد و مستقیما در روده کوچک آزاد می‌شود. بعضی از مواقع کبد ماده صفرا زیادی آزاد می‌کند و بعضی از مواقع این مقدار بیش‌ از حد کم است.

همانطور که می‌دانید، وجود کیسه صفرا برای جذب چربی‌ها بسیار مهم است. برای همین متخصصان به کسانی که این کیسه را برداشته‌اند توصیه می‌کنند که تا وقتی بدن به تغییرات عادت نکرده و عملکردش عادی نشده در رژیم غذایی خود از چربی کمتری استفاده کنند.

از آنجایی که ممکن است کبد همیشه مقدار مناسبی ماده صفرا به روده باریک ارسال نکند، ممکن است با خوردن غذاهایی که چربی بالایی دارد، نتوانید آن غذا را به درستی هضم کنید. با این مشکل در هضم ویتامین‌های محلول در چربی مثل ویتامین‌های E و K به درستی جذب نخواهند شد.

 

این یعنی نمی‌توان بدون کیسه صفرا از رژیم کتوژنیک استفاده کرد؟

خوشبختانه مشکلی وجود ندارد. می‌توان از رژیم کتوژنیک استفاده کرد. با این حال باید با آرامش و به آرامی جلو بروید تا بدن فرصت کافی برای عادت کردن به چربی بالا این رژیم را داشته باشد. اگر عجله کنید و رژیم را به طور ناگهانی شروع کنید، ممکن است به خاطر بروز علائم عدم جذب درست چربی مشکل پیدا کنید.

یکی از این علائم مدفوع با رنگ روشن، نرم و حجیم و با بوی بد است. همچنین ممکن است این مدفوع از خود اثر چربی به جای بگذارد و یا بچسبد. سایر علائم مهم شامل نفخ، گاز روده و اسهال است. اگر می‌خواهید از این اتفاق جلوگیری کنید، باید به آرامی پیش‌ بروید، تا بتوانید به آرامی این تغییر را انجام دهید و شروع به استفاده از رژیم کتوژنیک کنید.

 

بعد از برداشتن کیسه صفرا چگونه از رژیم کتوژنیک استفاده کنیم؟
 

قدم اول: مصرف کربوهیدرات را به آرامی کاهش دهید.

کلمه مهم در اینجا به آرامی است. اگر در روز بیش‌تر از ۱۵۰ گرم کربوهیدرات مصرف می‌کنید، نباید ناگهانی این مقدرا را به زیر ۵۰ گرم برسانید. به آرامی پیش بروید و در هر وعده کم کم مصرف کربوهیدرات خود را کاهش دهید. برای مثال می‌توانید یک تخم مرغ را با یک برش از کره به جای خوردن تخم مرغ و نان مصرف کنید. همچنین بهتر است از استویا به جای شکر در چای یا قهوه خود استفاده کنید. به آرامی مصرف کربوهیدرات را کم کنید و چربی را بالا ببرید.

یادتان باشد که نکته اصلی این کار کاهش آرام کربوهیدرات و بالا بردن چربی است. اگر در این مدت عوارض جانبی برای شما پیش آمد بهتر است یک قدم به عقب بروید و مقدار کربوهیدرات را دوباره افزایش دهید و ببینید که آیا این کار تاثیری دارد یا خیر.

 

 قدم دوم: به جای مصرف تری گلیسیرید زنجیره بلند مقدار بیش‌تری تری گلیسیرید با زنجیره متوسط مصرف کنید

غذاهایی که در خود مقدار زیادی اسید چرب زنجیره بلند دارند، برای جذب درست نیاز به ماده صفرا دارند. همانطور که گفتیم، در افرادی که کیسه صفرا خود را برداشته‌اند، کبد در بعضی از مواقع مقدار درستی از ماده صفرا را به روده نمی‌فرستد. اگر غذایی را مصرف کنید که در خود اسیدهای چرب با زنجیره بلند دارد، ممکن است دچار علائم سوجذب شوید.

از طرف دیگر، تری گلیسیریدهای زنجیره متوسط برای هضم شدن نیاز به ماده صفرا ندارند. غذاهایی مثل کره و روغن نارگیل مملو از چربی‌های زنجیره متوسط هستند. می‌توانید کره و همچنین روغن نارگیل را در غذاها استفاده کنید.

 

قدم سوم: روغن تری گلیسیریدهای زنجیره متوسط را مصرف کنید.

روغن MCT یک مکمل است که در خود تری گلیسیریدهای زنجیره متوسط روغن نارگیل را دارد. روغن MCT معمولا در خود کاپریک اسید، کاپریلیک اسید و یا مخلوطی از دو را دارد. این روغن بسیار سریع توسط کبد جذب شده و به عنوان سوخت استفاده می‌شود. همچنین فواید زیادی برای سلامت بدن نیز دارد. یکی از فواید این است که تری گلیسیریدهای زنجیره متوسط به راحتی تبدیل به کتون می‌شوند، برای همین کار را برای ماندن در کتوز در یک رژیم کتوژنیک راحت‌تر می‌کنند.

توجه: حداکثر میزان مصرف پیشنهادی تری گلیسیریدهای زنجیره متوسط در روز دو قاشق چای خوری است. شما باید با مقدار کمتری حدودا یک قاشق شروع کنید و به مرور این مقدار را افزایش دهید.

 

قدم چهارم: مصرف آب کافی

اهمیت مصرف آب کافی معمولا توسط افراد جدی گرفته نمی‌شود. آب برای کارکرد درست و سلامت کبد و ماده صفرا ضروری است. پس حتما مقدار کافی آب مصرف کنید. البته منظور ما این نیست که مقدار آب زیادی را به یکباره مصرف کنید. هر وقت تشنه بودید و بعد از بیدار شدن از خواب و قبل از خواب شب یک لیوان آب بخورید.

 

 

قدم پنجم: فاصله آب خوردن در بین وعده‌ها

نوشیدن آب در حال غذاخوردن، قبل و یا بعد از آن باعث رقیق شدن اسید معده می‌شود و اجازه هضم درست غذا را نمی‌دهد. حتما ۳۰ دقیقه قبل و یا بعد از غذا آب بخورید.

 

قدم ششم: چای‌های سالم برای ماده صفرا را مصرف کنید.

احتمالا بهتر است با نوشیدن چای زنجبیل و قاصدک ( داندلیون ) شروع کنید. هر دو این چای‌ها برای کبد و ماده صفرا بسیار مفید است. برای مثال: زنجبیل، در خود فواید دارویی فراوانی دارد. فوایدی مثل آنتی‌اکسیدان، ضدالتهاب و هضم بهتر غذا. مصرف یک استکان چای زنجبیل تمام این فواید را برای شما دارد.

 

خلاصه

اگر کیسه صفرای خود را خارج کرده‌اید، شاید با خود فکر کنید که نمی‌توانید یک رژیم کتوژنیک را رعایت کنید. اما با رعایت بعضی از شرایط و صبر و حوصله می‌توانید از رژیم کتوژنیک استفاده کنید.

کلید موفقیت برداشتن قدم‌های کوچک و عجله نکردن است. قبل از آماده شدن بدن و سازگار شدن آن با تغییرات، هرگز ناگهانی شروع به استفاده از رژیم نکنید. میزان مصرف کربوهیدرات خود را به آرامی کاهش دهید. به همین روال مصرف چربی را افزایش دهید.

لطفا قبل از انجام هرکاری اول با متخصص خود مشورت کنید تا مطمئن شودید که خطری شما را تهدید نمی‌کند. اگر هرگونه علائم و یا عوارضی را حس کردید، بهتر است یک قدم به عقب برگردید. مقدار کربوهیدرات را کمی افزایش دهید و مقدار چربی را کاهش دهید.