نفخ: دلایل به وجود آمدن و چگونگی جلوگیری آن
نفخ غالبا به عنوان احساس پر بودن و گرفتگی در شکم توصیف می‌شود. نفخ یک ناراحتی گوارشی است که معمولا با خود احساس انبساط یا بادکردگی می‌آورد. با این حال، نفخ در هر فرد معنای متفاوتی دارد.
نفخ معمولا با خود احساس ناراحتی و درد به همراه می‌آورد. برای همین مهم است که دلیل به وجود آمدن آن، و راه درمان درست آن را درک کنیم. در ادامه بیش‌تر درباره نفخ و راه‌های مختلف مقابله با آن را یاد می‌گیریم.
نفخ چیست؟
کلمه " نفخ " به احساس تورم در شکم گفته می‌شود. بعضی از افراد نیز آن را شبیه به حالت سستی و خستگی توصیف کرده‌اند. معمولا نفخ را با بادکردگی شکم که قابل مشاهده است اشتباه می‌گیرند. نفخ را نباید با باد گلو که هیچ ربطی به نفخ ندارد اشتباه گرفت.
نفخ در تمامی سنین وجود دارد. اما، در افرادی که دچار سندرم روده تحریک پذیر هستند یا از سایر اختلالات عملکردی دستگاه گوارش رنج می‌برند، شایع‌تر است. علائم دیگری که ممکن است همراه با نفخ به وجود بیایند شامل: باد گلو، بلعیدن هوا و باد شکمی هستند.
چه چیزی باعث به وجود آمدن نفخ می‌شود؟
محققان مطمئن نیستند که دقیقا چه چیزی باعث نفخ معده می‌شود، اما در طول سال‌ها نظریات مختلفی مطرح شده است. در ادامه چند نمونه از نظریات مطرح شده را می‌آوریم.
۱. عدم تعادل میکروارگانیسم ها ( دیسبیوز )
مطالعات نشان داده است که عدم تعادل باکتری‌های روده دلیل به وجود آمدن بعضی از علائم سندرم روده تحریک پذیر به خصوص نفخ شکمی است. بسیاری از بیماران مبتلا به سندروم روده تحریک پذیر گزارش داده‌اند که اولین بار علائم این بیماری را بعد از مصرف آنتی بیوتیک احساس کرده‌اند. آنتی بیوتیک‌ها تعادل ظریف بین باکتری‌های روده را از بین می‌برند. عدم تعادل این باکتری‌ها بر چندین چیز مختلف تاثیر می‌گذارد. بر روی نحوه تخمیر فیبر در روده بزرگ، و همچنین بر نحوه هضم کربوهیدرات و پروتئین توسط دستگاه گوارش تاثیر می‌گذارد. نتیجه این تغییرات، به وجود آمدن گاز اضافی، التهاب، عدم تحرک روده و درد است.
۲. رشد بیش از حد باکتری‌های روده کوچک ( SIBO )
رشد بیش از حد باکتری‌های روده کوچک یک اختلال است که در نتیجه آن، رشد بیش از اندازه‌ای در باکتری‌های روده کوچک مشاهده خواهد شد. بعضی از مطالعات احتمال می‌دهند که این اختلال یکی از دلایل اصلی به وجود آمدن سندم روده تحریک پذیر است. دلایل زیادی برای به وجود آمدن اختلال SIBO در افراد وجود دارد. دلایلی مثل: عدم تحرک روده، مشکلات آناتومی مجاری گوارشی ( بعضی از قسمت‌های مجاری گوارشی ممکن است به درستی شکل نگرفته باشد یا در مکان درستی نباشد ) و عفونت مجاری گوارشی. اختلال SIBO به غیر از نفخ، باعث به وجود آمدن حالت تهوع، استفراغ، اسهال و کاهش وزن می‌شود.
۳. مشکلات ناشی از گاز شکمی
نفخ معمولا به عنوان احساس تجمع گاز توصیف می‌شود، پس تعجبی ندارد که محققان احتمال داده‌اند که تجمع گاز در روده یکی از دلایل نفخ شکمی است. اما مشخص شده است که، بیش‌تر افراد در هر زمانی در خود چیزی بین ۱۰۰ تا ۲۰۰ سی‌سی گاز دارند. این مقادیر در افراد مبتلا به نفخ و افراد سالم به یک اندازه است. شواهد نشان می‌دهد که مقدار بیش‌تر گاز دلیل بروز نفخ نیست، بلکه عدم توانایی انتقال و یا پخش آن مسئول است.
۴. سیستم عصبی حساس
بعضی اوقات افراد حساسیت بیش‌تری نسبت به احساسات درون شکمی خود دارند. در این افراد، تغییرات طبیعی گاز در روده ممکن است باعث به وجود آمدن احساس نفخ شود. این حساسیت بالا ممکن است نتیجه وجود مشکل در ارتباط بین مغز و سیستم عصبی روده باشد و یا نتیجه آگاهی بالای هضم غذا باشد.
۵. حساسیت و عدم تحمل بعضی از غذاها
افرادی که مبتلا به سندرم روده تحریک پذیر هستند، بعد از بالا بردن مصرف فیبر دچار نفخ و التهاب شکمی می‌شوند. غذاهای دیگری که باعث بدتر شدن علائم سندرم روده تحریک پذیر می‌شوند، قهوه، الکل، غذاهای چرب، لبنیات، گندم و افزودنی‌ها هستند. ضعف در جذب کربوهیدرات‌ها را (FODMAPs) می‌نامند و این ضعف باعث نفخ، یبوست و اسهال می‌شود.FODMAP عبارتی است که به کربوهیدرات‌های زنجیره کوتاه گفته می‌شود. این کربوهیدرات‌ها در روده کوچک به خوبی جذب نمی‌شوند. اینگونه از کربوهیدرات‌ها در روده بزرگ آب جذب می‌کنند و تخمیر می‌شوند.
۱۲ راه ساده جلوگیری از نفخ
اگر بدانید که چه چیزی باعث نفخ شده است، رفع آن کاری ساده است. یک پزشک متخصص می‌تواند به شما در یافتن دلیل اصلی نفخ کمک کند. برای جلوگیری از نفخ، می‌توانید راه‌های زیر را امتحان کنید.
۱. از مصرف غذاهایی که به آن‌ها حساسیت دارید اجتناب کنید
این روزها حساسیت غذایی و آلرژی بسیار شایع هستند. مطالعات نشان داده است که میزان شیوع این حساسیت و آلرژی‌ها حدود ۱۰ درصد است. شما می‌توانید با استفاده از یک رژیم حذفی و یا استفاده از آزمایش آلرژی متوجه شوید که آیا به یک و یا چند غذا حساسیت دارید یا خیر.
۲. از مصرف غذاهایی که باعث نفخ می‌شوند اجتناب کنید
لاکتوز، FODMAPs، سبزیجات صلیبی و فیبر زیاد ممکن است باعث بروز نفخ در افرادی که مبتلا به حساسیت غذایی و یا سندرم روده تحریک پذیر هستند شود. با این حال باید بدانید که اجتناب از مصرف اینگونه غذاها سخت است و نیاز به برنامه ریزی دقیقی دارد. از آنجایی که شما باید غذاهای زیادی را حذف کنید، ممکن است دچار کمبود مواد مغذی بشوید.
۳. از پروبیوتیک‌ها استفاده کنید
وقتی با SIBO یا نفخ طرف هستیم معمولا اولین روش درمان آنتی بیوتیک‌ها هستند. با این حال، بر طبق نتایج مطالعات پروبیوتیک‌ها به همان اندازه که برای درمان اختلال مجاری دستگاه گوارشی مفید هستند، برای درمان نفخ نیز مفیدند. پروبیوتیک‌ها باکتری‌های زنده و مخمرهایی هستند که شما می‌توانید با مصرف ماست، شیر کفیر، کلم ترش، کیمچی، میسو و سایر غذاهای مخمری از فواید آن‌ها بهره‌مند شوید.
۴. از پری‌بیوتیک‌ها استفاده کنید
پری‌بیوتیک‌ها، فیبرهای هضم نشدنی هستند که در روده بزرگ توسط باکتری‌ها تخمیر می‌شوند. در واقع، پری‌یبوتیک‌ها غذای باکتری‌های روده هستند. منابع غنی پری‌بیوتیک شامل: سبزیجات کم کربوهیدرات و رشته‌ای هستند. مثل: پیاز، قارچ، مارچوبه. البته میوه‌هایی مثل توت نیز مملو از پری‌بیوتیک هستند.
۵. فعالیت خود را بیش‌تر کنید
اگر از لحاظ فیزیکی فعالیت زیادی ندارید، احتمالا دلیل نفخ شما یبوست و یا عدم تحرک روده است. در یک مطالعه که بر روی ۸ بیمار انجام شد، هفت نفر از بیمارانی که دچار سندرم روده بودند، با انجام مقدار متوسطی فعالیت فیزیکی شاهد بهبود در نفخ و التهاب شکمی خود بودند.
۶. از تکنیک‌های ریلکسیشن ( آرامش بخشی ) استفاده کنید
نفس عمیق، یوگا، مدیتیشن و حتی ورزش کردن می‌تواند باعث کاهش استرس شما و بهبود سلامت روده بشود. یک تحقیق تاثیر مدیتیشن بر روی علائم سندرم روده تحریک پذیر را به مدت یک سال بررسی کرد. نتایج حاکی از این بود که نه تنها مدیتیشن برای کاهش علائم سندرم مفید است بلکه باعث کاهش درد و نفخ شکمی نیز می‌شود.
۷. از نعنا استفاده کنید
روغن نعنا برای کاهش نفخ و التهاب شکمی بسیار مفید است. نعنا باعث آرام شدن ماهیچه‌های روده می‌شود و در نتیجه به گاز و مدفوع اجازه می‌دهد که با سرعت بیش‌تری حرکت کنند. با این حال اگر مستعد سورش سر معده هستید، بهتر است از مصرف نعنا صرف نظر کنید.
۸. مقدار زیادی آب بنوشید
مصرف گیاهان و مکمل‌های فیبری بدون مصرف آب کافی باعث بروز نفخ و یبوست خواهد شد. فیبرها برای حرکت راحت در مجاری گوارشی نیاز به آب دارند. همچنین فیبرهای محلول نیز باید مقدار کافی آب در اطراف خود داشته باشند.
۹. در استفاده از شیرین کننده‌ها دقت کنید
قندهای الکلی مثل سوربیتول و زایلیتول باعث بروز نفخ در بسیاری از افراد می‌شوند. تنها استثنا، اریتریتول است. دلیل آن هم این است که، این الکل ساختار مولکولی کاملا متفاوتی نسبت به بقیه قند های الکلیدارد.
۱۰. از بیماری‌ها اجتناب کنید
بیماری‌های مجاری گوارشی و بقیه بیماری‌ها می‌توانند باعث بروز نفخ شدید بشوند. بیماری‌هایی مثل: کرون، زخم کولیت و ورم معده نمونه‌ای از این بیماری‌ها هستند. در موارد نادری نیز شرایط بارداری و زایمان باعث نفخ می‌شود. شرایطی مثل: کیست‌های تخمدان، سرطان تخمدان و آندومتریوز.
۱۱. از مصرف نوشیدنی‌های گازدار اجتناب کنید
آب گازداز و بقیه نوشیدنی‌های گازدار باعث تشدید نفخ خواهند شد. این نوشیدنی‌ها گاز اضافی را وارد مجاری گوارشی می‌کنند. بهتر است آب ساده مصرف کنید. اگر ورم معده، التهاب شکمی و یا سندرم روده تحریک پذیر به همراه اسهال دارید، بهتر است از آب قلیایی استفاده کنید.
۱۲. از زردچوبه و رازیانه استفاده کنید
یک مطالعه در سال ۲۰۱۶ نشان داد که زردچوبه و رازیانه به مقدار قابل ملاحظه‌ای باعث بهبود علائم سندرم روده تحریک پذیر می‌شود. می‌توانید از زردچوبه و دانه رازیانه در غذا استفاده کنید.
علائمی که نشان می‌دهد نفخ جدی است
در بسیاری از موارد نفخ بدون ضرر است و نیازی به نگرانی نیست. اما در موارد نادری ممکن است موضوع جدی باشد. پس بهتر است با مراجعه به یک پزشک از جدی نبودن آن مطمئن شد. در ادامه نشانه‌های جدی بودن نفخ را می‌آوریم.
۱. درد شدید
درد شدید همراه با نفخ ممکن است نشانه انسداد روده باشد. انسداد در واقع بسته شدن مجاری روده است که ممکن است در روده بزرگ و یا کوچک اتفاق بیافتد. این انسداد ممکن است نتیجه فتق ( وضعتی که در آن بخشی از اندام جابجا شده و مکان خود بیرون می‌زند )، پیچ خوردن روده بزرگ، آپاندیس، تومورها، آندومتریوز و غیره باشد. انسداد باعث بروز نفخ، درد، حالت تهوع و ناتوانی در عبور دادن گاز می‌شود. سرطان تخمدان نیز می‌تواند باعث بروز نفخ مداوم و درد شدید بشود. این نوع از نفخ باعث بروز التهاب واضح و قابل دیدن در شکم می‌شود. این التهاب نتیجه جمع شدن مایعات به خاطر سرطان است.
۲. حالت تهوع و استفراغ
اگر نفخ همراه با حالت تهوع و استفراغ باشد و بیش‌تر از چند روز طول بکشد، ممکن است نتیجه وجود مشکلی جدی باشد. ممکن است این مشکل انسداد روده باشد. همچنین سرطان و یا بیماری‌های کلیه‌ای نیز می‌توانند نفخ و حالت استفراغ ایجاد کنند. بیماری‌ها و مشکلات زیادی وجود دارد که ممکن است باعث بروز این علائم بشود. مسمویت غذایی و یا وجود میکروب در معده نیز ممکن است باعث بروز نفخ بشوند. اما این نوع از نفخ معمولا طی چند روز برطرف می‌شود. البته در مواردی نیز ممکن است به خاطر کاهش شدید آب بدن نیاز به مراجعه به اورژانس باشد.
۳. خستگی شدید
بیماری‌های کلیه ممکن است باعث بروز نفخ مزمن و التهاب شکمی بشود. این حالت به مرور زمان بدتر می‌شود و نتیجه آن خستگی شدید است. بیماری‌های کلیه معمولا به خاطر وجود عفونت‌های هپاتیت و یا مصرف بیش از اندازه الکل است. به غیر از نفخ، بیماری‌های پیشرفته کلیه ممکن است باعث زردی، حالت تهوع و اختلال در جذب مواد مغذی بشود. خستگی و نفخ ممکن است به خاطر نارسایی قلبی پیشرفته نیز باشد.
۴. درد در ناحیه بالای شکم
اگر دچار نفخ هستید و مرتبا درد شدیدی را در ناحیه بالای شکم و گاهی در پشت کمر احساس می‌کنید، ممکن است مبتلا به التهاب لوزالمعده باشید. پانکراتیس یک بیماری است که باعث التهاب لوزالمعده می‌شود. لوزالمعده غده‌ای است که آنزیم و هورمون‌هایی را می‌سازد که به هضم غذا کمک می‌کنند. وقتی لوزالمعده به خاطر وجود التهاب نتواند به خوبی کار کند، بدن شما نیز نمی‌تواند غذا را هضم کند. در نتیجه نفخ به وجود می‌آید.
۵. تب
تب تقریبا هیمشه یکی از نشانه‌های درگیری بدن شما با التهاب یا عفونت است. اگر بیش‌تر از دو روز است که دچار نفخ همراه با تب بوده‌اید بهتر است که یک پزشک مراجعه کنید. به احتمال زیاد پزشک نیز برای شما آزمایش خون خواهد نوشت تا تعداد گلبول‌های سفید خونتان را بررسی کند. دلایل دیگر نفخ همراه با تب شامل: بیماری‌های التهابی لگن و دیورتیکولوز است.
چه زمانی باید به پزشک مراجعه کرد؟
اگر هر کدام از علائم ذکر شده را دارید، بهتر است برای پیشگیری از هرگونه مشکل به یک پزشک مراجعه کنید. در غیر این صورت، اگر گاهی اوقات دچار نفخ می‌شوید و آن هم به مرور زمان با استراحت، ورزش و آزاد شدن گاز از بین می‌رود، احتمالا نفخ شما نشانه مشکلی جدی نیست. بیش‌تر افرادی که دچار نفخ می‌شوند یا مبتلا به سندرم روده تحریک پذیر هستند و یا بیماری‌های دیگر مجاری گوارشی را دارند. این بیماری‌ها و اختلالات جدی نیستند، اما می‌توانند مشکل‌ساز و مخرب باشند. اگر حس می‌کنید که این علائم باعث اختلال در زندگی شما شده است، بهتر است با یک پزشک مشورت کنید.
نتیجه
نفخ معمولا احساسی شبیه به پر بودن بیش از حد شکم است. این احساس معمولا همراه با التهاب شکمی و درد و ناراحتی خفیف همراه است. با اینکه بسیاری از افراد فکر می‌کنند که نفخ به خاطر وجود گاز اضافی در بدن به وجود می‌آید، اما مطالعات نشان داده دلیل اصلی نفخ معمولا عدم تحرک روده و مشکل در عملکرد مجاری گوارشی است. بیش‌تر موارد نفخ مزمن معمولا به علت وجود سندرم روده تحریک پذیر و بقیه اختلالات مجاری گوارشی به وجود می‌آیند. نفخ ممکن است به خاطر وجود مشکلات جدی نیز باشد. در بعضی از موارد مراجعه به یک پزشک توصیه می‌شود.
خلاصه
- نفخ احساسی شبیه به پر بودن و التهاب شکم است. نفخ با بادکردگی شکم که قابل مشاهده است فرق می‌کند.
- اکثر موارد نفخ جدی نیستند، اما معمولا برای افراد آزادهنده هستند.
- شما می‌توانید با استفاده از یک رژیم ساده و سبک زندگی مناسب از بروز نفخ جلوگیری کنید.
- اگر نفخ همراه با درد شدید، کاهش وزن، تب و بقیه نشانه‌های مهم همراه بود، بهتر است قبل از بروز مشکلی خطرناک به یک پزشک مراجعه کنید.
نظرات