کتوزیس در برابر کتواسیدوز: تفاوت این دو در چیست؟
کتوزیس و کتواسیدوز شاید از لحاظ اسمی شباهت داشته باشند، اما در واقعیت، کاملا متفاوت هستند.
شباهت اسمی این دو باعث گمراهی شما شده است؟ نگران نباشید. اولین چیزی که باید بدانید این است:
کتوزیس تغذیه‌ای یک حالت طبیعی در بدن است و می‌تواند برای بسیاری افراد مفید باشد. اما کتواسیدوز، یک حالت غیرعادی و بسیار خطرناک است که در مواردی حتی ممکن است خطر جانی داشته باشد. کتواسیدوز معمولا یکی از عوارض دیابت نوع ۱ است.
کتوزیس چیست؟
کتوزیس حالتی است که نتیجه مصرف یک رژيم با کربوهیدرات کم و چربی بالاست. معمولا این رژيم را با نام رژیم کتوژنیک می‌شناسیم. وقتی که شروع به کاهش مصرف کربوهیدرات می‌کنید، ذخیره گلیکوژن شما تخلیه می‌شود. بعد از این اتفاق بدن شما برای تامین انرژی خود شروع به سوزاندن چربی و تولید کتون می‌کند. در این مرحله کتون‌ها جایگزین گلوکز به عنوان سوخت بدن شما شده‌اند.
برای رسیدن به حالت کتوزیس، شما باید مصرف کربوهیدرات خود را بین ۲۰ تا ۵۰ گرم در روز نگه دارید. با اندازه گیری میزان کتون بدن می‌توان متوجه شد که آیا وارد حالت کتوزیس شده‌اید یا خیر. همچنین با رسیدن به حالت کتوز یس علائمی به وجود می‌آید که رسیدن شما به کتوزیس را تایید می‌کند. بازه کتون بین ۰.۵ تا ۳ میلیمول برای افراد سالم کاملا معمولی است. بعضی از افراد چند روز بعد از کاهش مصرف کربوهیدرات وارد حالت کتوزیس می‌شوند اما در بعضی دیگر رسیدن به کتوزیس ممکن است هفته‌ها طول بکشد.
امروزه بسیاری از افراد از رژیم کتوژنیک برای بهره مندی از فواید آن استفاده می‌کنند. فوایدی مثل: کاهش وزن، مدیریت قند خون و راندمان فیزیکی بالاتر.
کتواسیدوز چیست؟
کتواسیدوز کاملا با کتوزیس متفاوت است. همانطور که قبلا گفته شده است، کتواسیدوز حالتی غیرعادی است که معمولا به عنوان یکی از عوارض دیابت نوع ۱ خود را نشان می‌دهد. برای همین به آن کتواسیدوز دیابتی نیز گفته می‌شود. این حالت به ندرت در دیابت نوع ۲ به وجود می‌آید.
چه چیزی باعث به وجود آمدن کتواسیدوز می‌شود؟ این حالت وقتی اتفاق می‌افتد که بدن شما بیش از حد کتون تولید کند و این کتون‌ها در جریان خون تجمع کنند.
یک شخص در بدن خود به اندازه کافی انسولین ندارد، برای همین سلول‌ها نمی‌توانند از گلوکز به عنوان منبع انرژی استفاده کنند. چون گلوکز در دسترس نیست، بدن شروع به استفاده از ذخیره چربی می‌کند و کتون تولید می‌شود.
وقتی کتواسیدوز اتفاق می‌افتد، تجمع کتون‌ها در خون بیش‌تر از ۳ میلیمول می‌شود. شخصی که مبتلا به دیابت است، علاوه بر موارد دیگر باید به میزان کتون خونش نیز توجه داشته باشد. اگر تجمع کتون‌ها در بازه‌ای بین ۱.۶ تا ۲.۹ بود، خطر کتواسیدوز دیابتی او را تهدید می‌کند. این افراد باید بدون معطلی پزشک خود را از این شرایط مطلع کنند.
کتوزیس در برابر کتواسیدوز
برای اینکه درک بهتری پیدا کنید، در این قسمت ما هر دو این حالت را با هم مقایسه می‌کنیم تا شما تمام تفاوت‌ها را ببینید.
علائم
کتوزیس برای بدن مفید است. اما قبل از اینکه از تمام فواید رژیم کتوژنیک و کتوزیس بهره‌مند شوید، بدن شما چند نشانه منفی نشان خواهد داد. این علائم و نشانه‌ها ممکن است بین چند روز تا یک ماه طول پایدار باشند. یادتان باشد که این علائم نشانه تطبیق بدن شما با برنامه جدید است.
چند مورد از علائمی که ممکن است برایتان به وجود بیاید را در ادامه می‌آوریم:
- خستگی
- ضعف
- سردرد
- میل شدید به شکر و یا کربوهیدرات
- نفس بدبو ( نفس کتو )
- مشکلات گوارشی
- بی‌خوابی
افرادی که مبتلا به دیابت نوع ۱ باشند ممکن است دچار کتواسیدوز دیابتی شوند. بیمارانی که دچار این حالت می‌شوند معمولا علائم زیر را دارند:
- حالت تهوع
- استفراغ
- درد شکمی
- تنفس سریع و کم عمق
- تشنگی و کم آب شدن بدن
- دهان خشک
- گیجی
- خستگی
در موارد شدید، ممکن است شخص دچار فشار خون پایین نیز بشود. بدون رسیدگی و درمان مناسب کتواسیدوز دیابتی ممکن است شخص را به کما ببرد و یا باعث مرگ او بشود.
عوامل خطر
چه چیزی باعث بروز کتوزیس می‌شود؟
کتوزیس تنها در شرایطی اتفاق می‌افتد که شما مصرف کربوهیدرات خود را کاهش و یا در حال روزه گرفتن باشید. هر دو این شرایط بدن را مجبور می‌کنند تا از ذخیره گلیکوژن خود استفاده کند و بعد برای تامین انرژی شروع به شکستن چربی و استفاد از آن کند.
چه چیزی باعث بروز کتواسیدوز می‌شود؟
همانطور که قبلا گفته شد، دیابت نوع ۱ دلیل اصلی به وجود آمدن کتواسیدوز است. در ۳۰ تا ۵۰ درصد از موارد، عفونت باعث بروز کتواسیدوز دیابتی می‌شود. این عفونت‌ها شامل عفونت مجاری ادراری و ذات‌الریه نیز می‌شوند. یکی دیگر از دلایل نیز رعایت نکردن درست درمان انسولینی توسط بیمار است.
لیزا ریچاردز، می‌گوید که با اینکه دیابت دلیل اصلی به وجود آمدن کتواسیدوز است، اما عوامل دیگری مثل استفاده از مواد مخدر و یا کمبود شدید کالری و مصرف کربوهیدرات نیز ممکن است باعث به وجود آمدن کتواسیدوز بشوند.
میزان کتون‌ها
چه میزانی از کتون‌ها نشان‌دهنده کتوزیس هستند؟ کتوزیس عادی وقتی اتفاق می‌افتد که سطح کتون شما بین ۰.۵ تا ۳ باشد. یادتان باشد که کتون‌ها به شدت به غذایی که شما می‌خورید حساس هستند. خوردن غذایی که در خود مقدار متوسطی کربوهیدرات دارد می‌تواند به راحتی شما را از کتوزیس خارج کند و سطح کتون‌های بدن را پایین ببرد.
آیا دیابت دارید و در حال رعایت رژیم کتوژنیک زیر نظر متخصص هستید؟ اگر جواب مثبت است، بدانید تا وقتی که سطح گلوکز بدن خود را در حالت عادی نگه دارید در خطر بروز کتواسیدوز نخواهید بود.
وقتی که غلظت کتون‌های خون بالاتر از حد عادی باشد، کتواسیدوز تشخیص داده می‌شود. میزان غیر عادی کتون‌ها معمولا بالاتر از ۳ میلیمول است.
بهترین راه اندازه گیری کتون‌ها استفاده از دستگاه اندازه گیری کتون است. این دستگاه میزان بتا-هیدروکسی بوتیرات خون را اندازه گیری می‌کند. ( توجه: بتا-هیدروکسی بوتیرات اصلی‌ترین کتونی است که در طول کتوزیس تولید می‌شود. ) استفاده از نوارهای ادراری نیز یکی دیگر از راه‌های اندازه گیری هستند، اما دقت روش اول را ندارند.
درمان
کتواسیدوز دیابتی ممکن است خطر جانی داشته باشد، اما قابل درمان است. قدم اول درمان تشخیص درست آن است. درمان کتواسیدوز دو مرحله دارد:
- تجویز انسولین
- جایگزینی الکترولیت‌ها
بیماران تا زمانیکه سطح کتون خونشان به حالت عادی برنگشته است، تحت نظر خواهد ماند.
پیشگیری
خبر خوب این است که می‌توان از بروز کتواسیدوز دیابتی جلوگیری کرد. در نتیجه شما با مراقبت و توجه مداوم به سلامت خود می‌توانید از بروز کتواسیدوز جلوگیری کنید.
در ادامه بعضی از کارهایی که می‌توانید انجام بدهید را می‌آوریم:
- در خانه سطح کتون خود را اندازه گیری کنید، مخصوصا وقتی که گلوکز خونتان بالا است.
- سطح گلوکز خونتان را بررسی کنید. اگر میزان آن بالاتر از حد عادی بود، به پزشک خود اطلاع دهید.
- علائم کتواسیدوز را بدانید. در صورت بروز این علائم بدون معطلی به پزشک خود مراجعه کنید. اگر حس مریضی کردید نیز همین کار را انجام دهید.
- دستورات انسولینی تجویز شده را به درستی انجام دهید.
- خود را از عفونت‌ها، و استرس شدید دور نگه دارید.
اگر از خانه به دور هستید، حتما از دستبند تشخیص پزشکی استفاده کنید. این کار باعث می‌شود که اگر مشکلی برایتان پیش آمد، بقیه متوجه شرایط شما بشوند و به درستی به شما کمک کنند.
آیا ممکن است که کتوزیس باعث بروز کتواسیدوز بشود؟
با اینکه کتوزیس و کتواسیدوز دو حالت کاملا متفاوت هستند، اما تجمع بیش از حد کتون‌ها باعث بروز کتواسیدوز می‌شود.
بله، کتوزیس به کتون‌ها اجازه خواهد داد که تجمع بیش‌تری داشته باشند و در صورتیکه این تجمع بیش ازحد بشود، کتواسیدوز اتفاق می‌افتد. در نتیجه می‌توان گفت که کتوزیس ممکن است باعث بروز کتواسیدوز بشود. لیزا ریچادز می‌گوید در حالت کتواسیدوز خون بیش از حد اسیدی می‌شود و اعضای بدن نمی‌توانند به درستی کار کنند.
ممکن است برایتان سوال پیش بیاید که، آیا کسانی که در خطر ابتلا به دیابت قرار دارند و یا مبتلا به دیابت نوع ۲ هستند می‌توانند بدون خطر وارد حالت کتوزیس بشوند؟
جواب بله است. در واقع، استفاده از یک رژیم کم‌کربوهیدرات و پرچرب باعث کنترل دیابت می‌شود. تا زمانیکه در حین انجام رژیم زیر نظر پزشک خود باشید خطری شما را تهدید نخواهد کرد.
خلاصه
- کتوزیس غذایی برای بدن مفید است، اما کتواسیدوز دیابتی یک وضعیت غیرعادی و خطرناک است.
- اگر مبتلا به دیابت هستید و رژیم کتوژنیک را بدون بررسی میزان کتون‌های بدنتان استفاده می‌کنید و یا از دستورات پزشک خود پیروی نمی‌کنید، ممکن است با بالارفتن میزان کتون‌های بدنتان دچار کتواسیدوز شوید.
- رژیم کتوژنیک برای افراد سالم و کسانیکه در خطر ابتلا به دیابت قرار دارند، رژیمی مفید و بی‌خطر است. استفاده از این رژیم باعث بهبود شرایط این افراد می‌شود. در پایان باید بگویم که بهتر است قبل از یک تغییر بزرگ در رژیم غذایی و یا سبک زندگی بهتر است با پزشک خود مشورت کنید.
